REKABETTE FİRMALARI ÖNE GEÇİREN DEĞER “ENTELEKTÜEL SERMAYE”
Tarih kitaplarında günümüz yakın çağ olarak geçse de 20. yy ‘ın ikinci yarsından itibaren çağımız ”Bilgi Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bilgi artık günümüzde bir meta gibi alınıp satılmaya katma değer üretmenin en önemli aracı haline geldi.
İş hayatında “değerli bilgi” olarak nitelen şey; sahip olunan ya da olunması gereken, firmanın kâr ve değer elde etmesine yarayan sektör, ürün, teknoloji ve organizasyon bilgileri diye tanımlanabilir. Bilgi yönetimi bu bilgileri yönetmenin ötesinde, bu sürecin yönetimi ile ilgilidir. Bu süreç; bilgiyi geliştirme, bilgiyi koruma, bilgiyi kullanma , ve bilgiyi paylaşmaktan oluşur. Yani bilgi yönetimi ulaşılabilir ve gerekli bilgileri; bu bilgilerin kullanımı için gerekli olan işlemlerin tanımlanmasını ve analizini kapsar. Aynı zamanda organizasyonların amaçları doğrultusunda bilginin kullanılması için yapılması gereken hareket planını da kapsar.
Microsoft şirketinin yazılım mühendislerinin bilgileri olmaksızın ne halde olacağını düşünüldüğünde bilginin değeri ortaya çıkacaktır. Microsoft, dünyanın piyasa değeri en yüksek işletmesidir.2000 yılı verilerine göre dünyanın en büyük işletmesi olan General Motors’un piyasa değerinin defter değerine oranı 3,4 iken bu oran Microsoft’ta 17,31 olmuştur (1).Ancak yatırımcılar Microsoft şirketin hisse senetlerine şirketin dev fabrika, makine ve arsaları olduğu için yatırım yapmamaktadırlar. Çükü söz konusu işletme bu tür varlıklara sahip değildir. Yatırımcılar tarafından satın alınan şey, onu kodlar yazma, kişisel bilgisayar yazılımları için standartları belirleme, adının oluşturduğu değerden yararlanabilme ve başka işletmelerle işbirliği yapabilme yeteneğidir.(2)
Entelektüel sermayeyi anlayabilmek, bulabilmek için bu sermayeyi ortaya çıkaran unsurları tanımak gerekir. Bunlar ; İnsan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesidir.(3) Entelektüel sermaye şirket ağacını besleyen,onu yetiştiği toprak olan sektör ortamına sıkıca bağlayan, ama görünür olmaktan uzak tutan köklerdir. Entelektüel sermayeyi oluşturan insan sermayesi, müşteri sermayesi ve yapısal sermaye çevreyle olan etkileşimlerini kendi bünyelerinden süzerek şirkete akıtmakta, küreselleşen dünya pazarlarında şirketlere rekabetçi avantajlar sağlanmaktadır. Kullanıldıkça değeri artan bir varlık olan entelektüel sermaye, bilgiye dayalı rekabetin, yaşandığı günümüz dünyasında uyandırılması gereken bir devdir. Bunun farkına varamayan şirketler gün geçtikçe erozyona uğramakta ve bir noktada verimsiz, katma değer üretemeyen bir şirket haline dönüşmektedir. Bu durumu engelleyebilmek için önce entelektüel sermayeyi tanımalı ve ortaya çıkarılmalı, sonrasında ise sürekli gelişimini sağlanmalıdır.
İnsan Sermayesi
İnsan sermayesi, her bireyin sahip olduğu ve geliştirdiği bilgidir. İnsan sermayesi işletme çalışanlarının sahip olduğu bilgi birikimi, üretkenlik, problem çözme yeteneği, girişimcilik ve liderlik yeteneklerini kapsar. İnsan sermayesi bireysel olarak kişinin kalıtsal özellikleri, eğitimi, tecrübesi v hayat ve işletme hakkındaki tutumların kombinasyonundan oluşur(4). İnsan sermayesi, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılayacak çözümler üretebilme kabiliyeti, çalışanların yetenekleri ve fikir yapılarıdır. İşletmeler insan sermayesine sahip olamazlar; sadece kişilerin sahip olduğu bilgi ve becerilerden faydalanabilirler.Diğer bir ifade ile onu kiralayabilirler(5).
Düz ve yarı kalifiye emek sol alt kareye girer. Kuruluş bu türden insanlara çok sayıda gerek duyabilir, ama başarısı bireyler olarak onlara dayanmaz. Sol üst karede ise kalifiye fabrika işçileri, deneyimli sekreterler yada kalite güvencesi, hesap denetimi, şirket iletişimi türünden büro işlerini gören elemanlar gibi işlerin karmaşık bir bölümünü öğrenmiş olan, ama ipleri elinde tutmayan kimseler yer alır.
Yerlerini doldurulması zor ve yaptıkları iş önemli olabilir, ama bunlar müşterilerin önem verdiği işleri değildir. Alt sağ karedeki işçiler müşterilerin yüksek katma değer biçtiği işleri yaparlar, ama birey olarak çok fazla bulunurlar. Kaldıraçlı becerilere ( genelde şirkete değil, işkoluna özgü yapı gösteren beceriler) sahip birçok insan bu bölüme girer.
Son olarak üst sağ karede, kuruluş içinde yeri doldurulmaz konumdaki insanlar yer alır. Bunlar araştırmacı kimyagerler, üst düzey satış temsilcileri ve proje yöneticileri olabilir.
Bir işletmenin insan sermayesi yoğunluğu ne kadar yüksek ise, hizmetleri için o ölçüde yüksek fiyat biçebilir ve rakipleri karşısında o ölçüde sağlam durabilir. Çünkü rakiplerin söz konusu becerilerin karşısına denk bir iş gücü çıkarmaları, bu şirketin onların yerini doldurmalarından çok daha zor olacaktır. İşletmelerin , rakipleri tarafından taklit edilemeyecek tek yatırım ve rekabet avantajı insan yeteneklerinden yararlanabilme becerileridir.(6)
Yapısal Sermaye
Yapısal sermaye, kişilerde oluşan bilgilerin kurumsallaştırılarak, örgüte aktarılıp örgüt hafızasının oluşturulmasına yönelik çabaları içeren sistemli çalışmalar olarak tanımlanır. Yapısal sermaye, işletmenin müşterileri için mal üretmesi ve teslim etmesini mümkün kılan strateji, yapı, sistem ve süreçlerin toplamı olarak da tanımlanır (7).
Yapısal sermaye, bilginin işletme faaliyetlerine süreklilik temelinde uygulanmasını teşvik eden örgütsel niteliklerdir. Ve öğrenmeyi ve öğrenenleri paylaşmaya özendiren kültürel yapıyı da ifade eder. İşletmecinin verimliliğini ve karlılığını iyileştirmek için. Uygulanmış ya da uygulanacak yönetim araçları, iyileştirme teknikleri, bilgi teknolojisi sistemi, AR-GE çabaları, patent, amblemler yapısal sermaye gurubunda yer alır. Yapısal sermaye, insan sermayesinin müşteri sermayesine dağıtım kanalı gibidir.
Yapısal sermaye unsurları;
Entelektüel mülkiyet: Patentler, telif hakları, dizayn hakları, Ticari sırlar, Ticari markalar, Hizmet markalar.
Üst yapı unsurları: Yönetim felsefesi, işletme kültürü, yönetim süreci, bilgi sistemleri, ağ bilgi sistemleri.
Müşteri Sermayesi
Üreticinin ve tüketicinin birlikte ortaya çıkardıkları fazlalıkları (maliyet tasarrufu gibi) elde etmek için mücadele etmediği, bunun yerine üstü örtülü ya da açık olarak bunları birlikte edinmeyi kararlaştırdıkları zaman biriken servettir. Alıcı ve satıcı arasındaki ortaklık ne kadar sıkıysa fazlalıkta o kadar büyük olur.
—Ticari işlemler: Bir ütün yada servisin bir defalık satışıdır. Satıcıların yalnız satış, alıcıların yalnız alım yaptığı işlemlerdir.
—Ürün çözümleri: Müşterinin istediği bir özelliği karşılayabilmek için uygun niteliklerde bir ürün yada servisin önerilmesidir.
—İş çözümleri: Müşterinin ihtiyaç duyduğu değerleri üretebilmek için kazanç ve niteliklerin değerlendirilerek müşteriye bir servis olarak sunulmasıdır.
—Partnerlik: iş fırsatlarının ortaya çıkarılması ve değerlendirilebilmesi için karşılıklı anlayış ve güven içerisinde müşteriyle birlikte çalışmasıdır.
Entelektüel sermaye yönetiminde insan sermayesi ve müşteri sermayenin, kalıcı olarak yapısal sermayeye dönüştürülmesi önemlidir. Çünkü yapısal sermaye işletme tarafından sahip olunan alınıp satılan tek entelektüel sermaye unsurudur.
Artık en güçlü şirketler, en büyük maddi ve finansal varlıklara sahip şirketler değil, entelektüel sermayelerini güçlendirebilen ve bu sermayeyi en etkin ve en etken şekilde yönetebilen ve kullanabilen şirketlerdir.(8)
Kaynak:
(1):(www.fortune.com/fortune/fortune500/perform14.htm,20.04.2000)
(2):STEWART,Thomas,1997,s.35
(3):STEWART,Thomas:a.g.e.,s.81
(4):BONTİS,Nick,1998, s.65
(5): BERMADETTE,Lynn:a.g.e.,s.122
(6): STEWART, Thomas; 1997,s.98
(7):GRANTHAM,Charlies E. and NICKOLS,Larry D.and SCHONBERNER, Marilyn. Cilt:23, Sayı:3,1997, s.19
(8): BROOKİNG,Annie;a.g.e.,s.13
YUSUF GİRAYALP ATAN
Tarih kitaplarında günümüz yakın çağ olarak geçse de 20. yy ‘ın ikinci yarsından itibaren çağımız ”Bilgi Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bilgi artık günümüzde bir meta gibi alınıp satılmaya katma değer üretmenin en önemli aracı haline geldi.
İş hayatında “değerli bilgi” olarak nitelen şey; sahip olunan ya da olunması gereken, firmanın kâr ve değer elde etmesine yarayan sektör, ürün, teknoloji ve organizasyon bilgileri diye tanımlanabilir. Bilgi yönetimi bu bilgileri yönetmenin ötesinde, bu sürecin yönetimi ile ilgilidir. Bu süreç; bilgiyi geliştirme, bilgiyi koruma, bilgiyi kullanma , ve bilgiyi paylaşmaktan oluşur. Yani bilgi yönetimi ulaşılabilir ve gerekli bilgileri; bu bilgilerin kullanımı için gerekli olan işlemlerin tanımlanmasını ve analizini kapsar. Aynı zamanda organizasyonların amaçları doğrultusunda bilginin kullanılması için yapılması gereken hareket planını da kapsar.
Microsoft şirketinin yazılım mühendislerinin bilgileri olmaksızın ne halde olacağını düşünüldüğünde bilginin değeri ortaya çıkacaktır. Microsoft, dünyanın piyasa değeri en yüksek işletmesidir.2000 yılı verilerine göre dünyanın en büyük işletmesi olan General Motors’un piyasa değerinin defter değerine oranı 3,4 iken bu oran Microsoft’ta 17,31 olmuştur (1).Ancak yatırımcılar Microsoft şirketin hisse senetlerine şirketin dev fabrika, makine ve arsaları olduğu için yatırım yapmamaktadırlar. Çükü söz konusu işletme bu tür varlıklara sahip değildir. Yatırımcılar tarafından satın alınan şey, onu kodlar yazma, kişisel bilgisayar yazılımları için standartları belirleme, adının oluşturduğu değerden yararlanabilme ve başka işletmelerle işbirliği yapabilme yeteneğidir.(2)
Entelektüel sermayeyi anlayabilmek, bulabilmek için bu sermayeyi ortaya çıkaran unsurları tanımak gerekir. Bunlar ; İnsan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesidir.(3) Entelektüel sermaye şirket ağacını besleyen,onu yetiştiği toprak olan sektör ortamına sıkıca bağlayan, ama görünür olmaktan uzak tutan köklerdir. Entelektüel sermayeyi oluşturan insan sermayesi, müşteri sermayesi ve yapısal sermaye çevreyle olan etkileşimlerini kendi bünyelerinden süzerek şirkete akıtmakta, küreselleşen dünya pazarlarında şirketlere rekabetçi avantajlar sağlanmaktadır. Kullanıldıkça değeri artan bir varlık olan entelektüel sermaye, bilgiye dayalı rekabetin, yaşandığı günümüz dünyasında uyandırılması gereken bir devdir. Bunun farkına varamayan şirketler gün geçtikçe erozyona uğramakta ve bir noktada verimsiz, katma değer üretemeyen bir şirket haline dönüşmektedir. Bu durumu engelleyebilmek için önce entelektüel sermayeyi tanımalı ve ortaya çıkarılmalı, sonrasında ise sürekli gelişimini sağlanmalıdır.
İnsan Sermayesi
İnsan sermayesi, her bireyin sahip olduğu ve geliştirdiği bilgidir. İnsan sermayesi işletme çalışanlarının sahip olduğu bilgi birikimi, üretkenlik, problem çözme yeteneği, girişimcilik ve liderlik yeteneklerini kapsar. İnsan sermayesi bireysel olarak kişinin kalıtsal özellikleri, eğitimi, tecrübesi v hayat ve işletme hakkındaki tutumların kombinasyonundan oluşur(4). İnsan sermayesi, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılayacak çözümler üretebilme kabiliyeti, çalışanların yetenekleri ve fikir yapılarıdır. İşletmeler insan sermayesine sahip olamazlar; sadece kişilerin sahip olduğu bilgi ve becerilerden faydalanabilirler.Diğer bir ifade ile onu kiralayabilirler(5).
Düz ve yarı kalifiye emek sol alt kareye girer. Kuruluş bu türden insanlara çok sayıda gerek duyabilir, ama başarısı bireyler olarak onlara dayanmaz. Sol üst karede ise kalifiye fabrika işçileri, deneyimli sekreterler yada kalite güvencesi, hesap denetimi, şirket iletişimi türünden büro işlerini gören elemanlar gibi işlerin karmaşık bir bölümünü öğrenmiş olan, ama ipleri elinde tutmayan kimseler yer alır.
Yerlerini doldurulması zor ve yaptıkları iş önemli olabilir, ama bunlar müşterilerin önem verdiği işleri değildir. Alt sağ karedeki işçiler müşterilerin yüksek katma değer biçtiği işleri yaparlar, ama birey olarak çok fazla bulunurlar. Kaldıraçlı becerilere ( genelde şirkete değil, işkoluna özgü yapı gösteren beceriler) sahip birçok insan bu bölüme girer.
Son olarak üst sağ karede, kuruluş içinde yeri doldurulmaz konumdaki insanlar yer alır. Bunlar araştırmacı kimyagerler, üst düzey satış temsilcileri ve proje yöneticileri olabilir.
Bir işletmenin insan sermayesi yoğunluğu ne kadar yüksek ise, hizmetleri için o ölçüde yüksek fiyat biçebilir ve rakipleri karşısında o ölçüde sağlam durabilir. Çünkü rakiplerin söz konusu becerilerin karşısına denk bir iş gücü çıkarmaları, bu şirketin onların yerini doldurmalarından çok daha zor olacaktır. İşletmelerin , rakipleri tarafından taklit edilemeyecek tek yatırım ve rekabet avantajı insan yeteneklerinden yararlanabilme becerileridir.(6)
Yapısal Sermaye
Yapısal sermaye, kişilerde oluşan bilgilerin kurumsallaştırılarak, örgüte aktarılıp örgüt hafızasının oluşturulmasına yönelik çabaları içeren sistemli çalışmalar olarak tanımlanır. Yapısal sermaye, işletmenin müşterileri için mal üretmesi ve teslim etmesini mümkün kılan strateji, yapı, sistem ve süreçlerin toplamı olarak da tanımlanır (7).
Yapısal sermaye, bilginin işletme faaliyetlerine süreklilik temelinde uygulanmasını teşvik eden örgütsel niteliklerdir. Ve öğrenmeyi ve öğrenenleri paylaşmaya özendiren kültürel yapıyı da ifade eder. İşletmecinin verimliliğini ve karlılığını iyileştirmek için. Uygulanmış ya da uygulanacak yönetim araçları, iyileştirme teknikleri, bilgi teknolojisi sistemi, AR-GE çabaları, patent, amblemler yapısal sermaye gurubunda yer alır. Yapısal sermaye, insan sermayesinin müşteri sermayesine dağıtım kanalı gibidir.
Yapısal sermaye unsurları;
Entelektüel mülkiyet: Patentler, telif hakları, dizayn hakları, Ticari sırlar, Ticari markalar, Hizmet markalar.
Üst yapı unsurları: Yönetim felsefesi, işletme kültürü, yönetim süreci, bilgi sistemleri, ağ bilgi sistemleri.
Müşteri Sermayesi
Üreticinin ve tüketicinin birlikte ortaya çıkardıkları fazlalıkları (maliyet tasarrufu gibi) elde etmek için mücadele etmediği, bunun yerine üstü örtülü ya da açık olarak bunları birlikte edinmeyi kararlaştırdıkları zaman biriken servettir. Alıcı ve satıcı arasındaki ortaklık ne kadar sıkıysa fazlalıkta o kadar büyük olur.
—Ticari işlemler: Bir ütün yada servisin bir defalık satışıdır. Satıcıların yalnız satış, alıcıların yalnız alım yaptığı işlemlerdir.
—Ürün çözümleri: Müşterinin istediği bir özelliği karşılayabilmek için uygun niteliklerde bir ürün yada servisin önerilmesidir.
—İş çözümleri: Müşterinin ihtiyaç duyduğu değerleri üretebilmek için kazanç ve niteliklerin değerlendirilerek müşteriye bir servis olarak sunulmasıdır.
—Partnerlik: iş fırsatlarının ortaya çıkarılması ve değerlendirilebilmesi için karşılıklı anlayış ve güven içerisinde müşteriyle birlikte çalışmasıdır.
Entelektüel sermaye yönetiminde insan sermayesi ve müşteri sermayenin, kalıcı olarak yapısal sermayeye dönüştürülmesi önemlidir. Çünkü yapısal sermaye işletme tarafından sahip olunan alınıp satılan tek entelektüel sermaye unsurudur.
Artık en güçlü şirketler, en büyük maddi ve finansal varlıklara sahip şirketler değil, entelektüel sermayelerini güçlendirebilen ve bu sermayeyi en etkin ve en etken şekilde yönetebilen ve kullanabilen şirketlerdir.(8)
Kaynak:
(1):(www.fortune.com/fortune/fortune500/perform14.htm,20.04.2000)
(2):STEWART,Thomas,1997,s.35
(3):STEWART,Thomas:a.g.e.,s.81
(4):BONTİS,Nick,1998, s.65
(5): BERMADETTE,Lynn:a.g.e.,s.122
(6): STEWART, Thomas; 1997,s.98
(7):GRANTHAM,Charlies E. and NICKOLS,Larry D.and SCHONBERNER, Marilyn. Cilt:23, Sayı:3,1997, s.19
(8): BROOKİNG,Annie;a.g.e.,s.13
YUSUF GİRAYALP ATAN
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder